دستگاههای تست قند خون، گامی به سوی مدیریت بهتر دیابت

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک قرن حاضر است که با افزایش مزمن سطح گلوکز خون (هایپرگلیسمی) مشخص می‌شود. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، شمار مبتلایان به دیابت در جهان به‌طور پیوسته در حال افزایش است. در ایران نیز روند رو به رشد شیوع دیابت زیاد می باشد

یکی از ارکان کلیدی در مدیریت موفق دیابت، پایش منظم سطح قند خون توسط بیمار است. این پایش، علاوه بر افزایش آگاهی فردی، امکان تنظیم دوز دارو، انسولین، رژیم غذایی و فعالیت بدنی را فراهم می‌سازد. به همین دلیل، استفاده از دستگاه‌های تست قند خون به عنوان ابزارهای اصلی خودمراقبتی بیماران دیابتی در دهه‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است.

دستگاه تست قند خون چیست؟

دستگاه تست قند خون یا گلوکومتر ابزاری پزشکی است که برای اندازه‌گیری سطح گلوکز (قند) در خون استفاده می‌شود. این دستگاه معمولاً شامل یک دستگاه اندازه‌گیری، نوار تست (test strip)، و لانست (سوزن مخصوص گرفتن نمونه خون) است.

انواع دستگاه‌های تست قند خون

1-مدل‌های سنتی (نواری)

دستگاه قند خون مدل نواری یکی از ابزارهای مهم و کاربردی برای اندازه‌گیری سطح گلوکز در خون است که به ویژه برای افراد مبتلا به دیابت اهمیت زیادی دارد. این دستگاه با استفاده از نوارهای تست مخصوص و یک قطره کوچک خون، در مدت زمان کوتاهی نتیجه را نمایش می‌دهد و به مدیریت بهتر سلامت فرد کمک می‌کند.

طرز استفاده از دستگاه قند خون (مدل نواری)

1. شستن دست‌ها با آب گرم و صابون: این کار باعث تمیزی پوست و بهبود جریان خون می‌شود.دست‌ها را خشک کنید (خیسی باعث اختلال در نتیجه می‌شود).

2. قرار دادن لانست (سوزن) در قلم سوزن‌زنی (Lancet Device): درپوش قلم را بردارید. لانست را وارد کنید و محافظ آن را جدا نمایید. درپوش را ببندید و میزان عمق سوراخ‌کردن را تنظیم کنید (معمولاً ۲ تا ۵)

3. قرار دادن نوار تست (Test Strip) داخل دستگاه: دستگاه روشن می‌شود یا باید آن را روشن کنید. نوار باید خشک، تمیز و مربوط به مدل دستگاه باشد

4. سوراخ‌کردن نوک انگشت (معمولاً کنار انگشت وسط یا انگشت حلقه): از الکل استفاده نکنید مگر در شرایط خاص (ممکن است نتیجه را تغییر دهد) و با فشار ملایم، یک قطره خون بیرون بیاورید

5. قرار دادن قطره خون روی نوار تست: بلافاصله پس از خون‌گیری، قطره را روی نوک نوار تست قرار دهید. نوار، خون را مکش می‌کند (نباید آن را مالش دهید)

6. انتظار برای نمایش نتیجه: معمولاً در ۵ تا ۱۵ ثانیه نتیجه روی صفحه دستگاه ظاهر می‌شود. عدد نشان‌داده‌شده سطح گلوکز خون بر حسب mg/dL یا mmol/L است

7. ثبت نتیجه در دفترچه یا اپلیکیشن (اختیاری): می‌توانید زمان، عدد قند، و شرایط (مثلاً ناشتا یا بعد غذا) را ثبت کنید

8. دور انداختن نوار و لانست مصرف‌شده: لانست‌ها و نوارها یک‌بارمصرف هستند. در سطل مخصوص زباله بیولوژیکی بیندازید (اگر در دسترس باشد)

2-دستگاه‌های تست قند خون پیوسته (CGM)

دستگاه‌های پایش مداوم قند خون (CGM) یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های موجود برای مدیریت دیابت هستند. این دستگاه‌ها به افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ کمک می‌کنند تا بدون نیاز به خون‌گیری مداوم از انگشت، سطح قند خون خود را به‌طور ۲۴ ساعته پایش کنند. یک سنسور کوچک توسط یک اپلیکاتور روی پوست نصب می‌شود (معمولاً هر ۷ تا ۱۴ روز یک بار تعویض می‌شود). سنسور سطح گلوکز در مایع بین‌بافتی را اندازه‌گیری می‌کند (نه مستقیماً از خون). داده‌ها از طریق بلوتوث یا NFC به گوشی یا نمایشگر ارسال می‌شوند. بسیاری از سیستم‌ها دارای هشدارهای لحظه‌ای برای افت یا افزایش قند خون هستند.

طرز استفاده از دستگاه‌های پیوسته تست قند خون (CGM)

1. نصب سنسور روی پوست: با استفاده از اپلیکاتور مخصوص (معمولاً یک نوع سوزن بسیار نازک)، سنسور کوچکی به زیر پوست (معمولاً روی بازو یا شکم) وارد می‌شود. این سنسور به طور مداوم سطح گلوکز را در مایع بین‌بافتی اندازه‌گیری می‌کند.

2. اتصال فرستنده (Transmitter): روی سنسور، یک فرستنده نصب می‌شود که داده‌ها را به گوشی موبایل یا گیرنده مخصوص از طریق بلوتوث یا NFC ارسال می‌کند.

3. خواندن داده‌ها از طریق اپلیکیشن: برنامه موبایل مثل Dexcom، LibreLink، یا اپ‌های برند مربوطه اطلاعات گلوکز را به صورت عددی، نموداری و همراه با هشدار (در صورت افت یا افزایش قند) نمایش می‌دهد.

4. کالیبراسیون (در برخی مدل‌ها): برخی مدل‌ها مانند Dexcom G6 نیازی به کالیبراسیون ندارند، اما در برخی دیگر (مثل مدل‌های قدیمی‌تر) لازم است روزانه یک یا دو بار با دستگاه سنتی چک شوند.

5. تعویض سنسور: بسته به مدل دستگاه، سنسور باید هر ۷ تا ۱۴ روز تعویض شود. این کار ساده است و با همان اپلیکاتور انجام می‌شود.

6. تجزیه و تحلیل داده‌ها: بسیاری از اپلیکیشن‌ها، میانگین قند خون، نوسانات و مدت زمان در محدوده هدف را تحلیل کرده و امکان ارسال گزارش به پزشک را فراهم می‌کنند.

3-دستگاه‌های تست قند خون بدون خون‌گیری 

این دستگاه ها نسل جدیدی از فناوری‌های پایش گلوکز هستند که تلاش می‌کنند بدون نیاز به سوراخ کردن پوست یا استفاده از نوار تست، سطح قند خون را اندازه‌گیری کنند. این دستگاه‌ها معمولاً با استفاده از فناوری‌هایی مانند طیف‌سنجی نوری، امواج مادون قرمز، سنجش از طریق پوست، تعریق یا اشعه لیزر ضعیف کار می‌کنند. با اینکه ایده‌آل هستند، اما هنوز با چالش‌هایی مانند دقت پایین، حساسیت به دما و رطوبت، و نیاز به کالیبراسیون مداوم روبه‌رو هستند. برخی از این دستگاه‌ها هنوز تاییدیه FDA یا CE را به‌طور کامل دریافت نکرده‌اند. با این حال، آینده‌ این فناوری‌ها امیدوارکننده است و می‌توانند انقلابی در مدیریت دیابت ایجاد کنند.

طرز استفاده از دستگاه‌های تست قند خون بدون خون‌گیری (غیرتهاجمی)

1. قرار دادن دستگاه روی پوست یا نزدیک بدن: دستگاه‌هایی مانند GlucoTrack یا SugarBEAT روی ناحیه‌ای از پوست (مثلاً لاله گوش یا بازو) قرار می‌گیرند و به کمک حسگرهای خاص، قند خون را از طریق پوست یا مایع بین‌بافتی اندازه‌گیری می‌کنند.

2. روشن کردن دستگاه و شروع اندازه‌گیری: با فشردن دکمه یا فعال‌سازی از طریق اپلیکیشن، دستگاه شروع به اسکن گلوکز می‌کند. این فرایند معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ ثانیه طول می‌کشد.

3. خواندن نتیجه روی نمایشگر یا اپلیکیشن موبایل: نتیجه به صورت عددی روی نمایشگر دستگاه یا در اپلیکیشن موبایل نمایش داده می‌شود. برخی مدل‌ها امکان ثبت و ذخیره اطلاعات را دارند.

4. نیاز به کالیبراسیون (در برخی مدل‌ها): برخی مدل‌ها (مثل GlucoTrack) هنوز نیاز دارند که هر روز یا هر چند روز یک بار با یک دستگاه سنتی (خون‌گیری) کالیبره شوند تا دقت اندازه‌گیری حفظ شود.

5. شارژ و نگهداری دستگاه: دستگاه‌های غیرتهاجمی معمولاً شارژی هستند و نیاز به مراقبت فیزیکی (تمیز نگه داشتن سنسورها، اجتناب از ضربه یا رطوبت) دارند.

4-دستگاه‌های تست قند خون هوشمند

دستگاه‌های تست قند خون هوشمند، نسل پیشرفته‌ای از گلوکومترها هستند که قابلیت اتصال به گوشی‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های موبایل را دارند. این دستگاه‌ها علاوه بر اندازه‌گیری سطح قند خون، داده‌ها را به‌صورت خودکار ذخیره، تحلیل و نمودارهای روند قند خون را نمایش می‌دهند. بسیاری از آن‌ها از طریق بلوتوث یا NFC به گوشی متصل می‌شوند و امکان اشتراک‌گذاری نتایج با پزشک یا خانواده را فراهم می‌کنند. برخی مدل‌ها هشدارهای لحظه‌ای برای افت یا افزایش قند خون صادر می‌کنند که به مدیریت بهتر بیماری کمک می‌کند. همچنین، این دستگاه‌ها معمولاً کاربری آسان و طراحی جمع‌وجوری دارند که برای بیماران دیابتی بسیار مناسب است. استفاده از فناوری هوشمند، کنترل دقیق‌تر و راحت‌تر قند خون را ممکن می‌سازد.

طرز استفاده از دستگاه تست قند خون هوشمند (موبایلی)

1. نصب اپلیکیشن مخصوص برند: ابتدا اپلیکیشن مربوط به برند دستگاه (مثل iHealth, Accu-Chek Connect, Contour Diabetes یا FreeStyle) را روی گوشی نصب و فعال‌سازی کنید.

2. اتصال دستگاه به موبایل: دستگاه از طریق بلوتوث یا پورت گوشی مثل USB-C یا لایتنینگ به موبایل متصل می‌شود. برخی مدل‌ها مستقیماً به گوشی وصل می‌شوند و برخی بی‌سیم هستند.

3. نمونه‌گیری خون (مانند مدل سنتی): با استفاده از لانست، نوک انگشت را سوراخ کرده و یک قطره خون روی نوار تست قرار دهید.

4. قرار دادن نوار در دستگاه: نوار تست حاوی قطره خون را در دستگاه قرار می‌دهید. دستگاه سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کند و بلافاصله نتیجه را به اپلیکیشن می‌فرستد.

5. مشاهده و ثبت نتیجه در اپلیکیشن: عدد قند خون، همراه با تاریخ، ساعت و نمودارهای مربوطه در برنامه ذخیره می‌شود. برخی اپ‌ها امکان درج یادداشت (مثل وعده غذایی یا فعالیت بدنی) را نیز دارند.

مزایا و معایب

راهنمای خرید دستگاه

1- دقت و کیفیت دستگاه: مهم‌ترین فاکتور در انتخاب دستگاه دقت و کیفیت است. دستگاه باید دارای تأییدیه FDA

 آمریکا یا CE  اروپا باشد. برندهایی مثل Accu-Chek، Contour، FreeStyle از نظر دقت در سطح بالایی هستند.

2- دسترسی و قیمت نوار تست: بررسی کنید که آیا نوار تست دستگاه به راحتی در بازار موجود است یا خیر. برخی دستگاه‌ها ارزان هستند ولی نوار تست گران یا کمیاب دارند. هزینه نوار در درازمدت بیشتر از خود دستگاه است.

3- سهولت استفاده و نمایشگر: دکمه‌های ساده، صفحه‌نمایش بزرگ و خوانا، و روشنایی کافی، خصوصاً برای سالمندان یا افراد کم‌بینا مهم است. برخی مدل‌ها دارای زبان فارسی یا منوهای ساده هستند.

4- اندازه خون مورد نیاز: برخی دستگاه‌ها با مقدار کمی خون (۰.۵ میکرولیتر) نیز نتیجه دقیق می‌دهند. این ویژگی باعث درد کمتر و تست راحت‌تر می‌شود.

5- زمان پاسخ‌دهی: دستگاه‌هایی که در ۵ تا ۱۰ ثانیه نتیجه را نمایش می‌دهند، مناسب‌تر هستند.

6-حافظه داخلی و ثبت نتایج: برخی مدل‌ها دارای حافظه برای ذخیره ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ تست اخیر هستند. مدل‌های هوشمند به اپلیکیشن موبایل متصل می‌شوند و داده‌ها را نموداری تحلیل می‌کنند.

7-قابلیت اتصال به موبایل / بلوتوث (در مدل‌های هوشمند): برای کسانی که مایل‌اند اطلاعات را با پزشک به اشتراک بگذارند یا مدیریت دقیق دیابت داشته باشند. برندهایی مانند Contour Plus One، FreeStyle Libre، Dexcom G6 دارای اپلیکیشن مخصوص هستند.

8-امکان تغییر ناحیه خون‌گیری: در برخی مدل‌ها امکان خون‌گیری از کف دست یا بازو به‌جای نوک انگشت وجود دارد (برای کاهش درد).

9-قیمت دستگاه و گارانتی: دستگاه‌هایی با گارانتی معتبر شرکتی، خدمات پس از فروش بهتر و تعویض آسان‌تری دارند. برندهای رسمی مثل Accu-Chek، Beurer، On Call معمولاً گارانتی دارند.

10-ویژگی‌های جانبی مفید: این موارد نور پس‌زمینه صفحه‌نمایش، هشدار افت قند، نمایش میانگین قند (۷، ۱۴، ۳۰ روزه) ، قابلیت تنظیم ساعت و یادآور برای تست داشته باشد.

بهترین مدل‌های دستگاه تست قند خون در جهان

نگهداری دستگاه تست قند خون

1- نگهداری در محیط مناسب: دستگاه را در دمای اتاق (حدود ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد) نگهداری کنید. از نگهداری در مکان‌های مرطوب، خیلی سرد یا خیلی گرم (مثلاً داخل خودرو در تابستان یا یخچال) خودداری کنید. دستگاه را دور از نور مستقیم خورشید و رطوبت قرار دهید.

2- نگهداری صحیح نوارهای تست: نوارهای تست را در ظرف اصلی خود و در بسته‌بندی درب‌دار نگه دارید. از تماس دست مرطوب یا کثیف با نوارها خودداری کنید. هرگز نوار تاریخ‌گذشته استفاده نکنید، چون ممکن است نتیجه نادرست بدهد.

3- تمیز کردن دستگاه: سطح بیرونی دستگاه را با دستمال نرم، خشک یا کمی مرطوب تمیز کنید. از الکل، تینر یا مواد شوینده قوی استفاده نکنید. هیچ‌گاه نوار تست یا سوزن را داخل دستگاه رها نکنید.

4- نگهداری باتری: اگر دستگاه مدتی استفاده نمی‌شود، باتری را خارج کنید تا از سولفاته شدن جلوگیری شود. باتری‌های ضعیف باعث اختلال در عملکرد دستگاه می‌شوند؛ نشانه‌ها: کند شدن یا خاموش شدن ناگهانی دستگاه.

5- کالیبراسیون (در صورت نیاز): برخی دستگاه‌ها نیاز به کددهی یا کالیبراسیون دستی هنگام باز کردن بسته نوار جدید دارند. دفترچه راهنمای دستگاه را بررسی کنید و طبق دستورالعمل، کد را وارد کنید 

6- سوزن (لانست) را تعویض کنید: برای هر بار تست، از لانست نو استفاده شود تا از درد، آلودگی و کُند شدن سوزن جلوگیری شود. از استفاده مکرر از یک لانست بپرهیزید.

7- حمل و نگهداری ایمن: از کیف یا جعبه محافظ مخصوص برای حمل دستگاه استفاده کنید. هنگام مسافرت یا رفت‌وآمد، مراقب ضربه و افتادن دستگاه باشید.

8-  انجام تست کنترل کیفی (در برخی مدل‌ها): برخی دستگاه‌ها امکان تست با محلول کنترل دارند (control solution) برای اطمینان از صحت عملکرد دستگاه، گاهی این تست انجام شود.

9-  بررسی تاریخ مصرف نوار و لانست: نوارها و لانست‌ها معمولاً تاریخ انقضا دارند ۶ تا ۲۴ ماه پس از تولید استفاده شود. در برخی برندها پس از باز شدن درب بسته نوار، حداکثر تا ۳ ماه استفاده شود.

10- مطالعه دفترچه راهنما: هر برند گلوکومتر نکات خاص خود را دارد. حتماً دفترچه راهنمای همراه دستگاه را مطالعه کنید تا از تمام ویژگی‌ها و موارد نگهداری اطلاع داشته باشید.

خطاهای رایج دستگاه تست قند خون و نحوه رفع آن‌ها

اندازه‌گیری دقیق و مستمر قند خون نقش حیاتی در مدیریت بیماری دیابت دارد. دستگاه‌های تست قند خون، چه از نوع سنتی و چه از نوع پیشرفته‌تر  CGM: ابزارهایی حیاتی در خودمراقبتی بیماران دیابتی محسوب می‌شوند. دقت این دستگاه‌ها تحت تأثیر عواملی مانند کیفیت نوار تست، کالیبراسیون، دمای محیط، و میزان هماتوکریت خون قرار می‌گیرد. همچنین، استفاده صحیح از دستگاه و رعایت دستورالعمل‌های تولیدکننده می‌تواند دقت اندازه‌گیری را بهبود بخشد.

با توجه به افزایش شیوع دیابت در سطح جهان و ایران، نیاز به دستگاه‌هایی با دقت بالا، استفاده آسان، مقرون‌به‌صرفه و در دسترس بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا، ترکیب فناوری، آموزش و سیاست‌های بهداشتی حمایتی می‌تواند تأثیر بسزایی در بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد.