چگونه با کودکان در شرایط جنگ و بحران صحبت کنیم؟ راهنمای جامع و کاربردی

در شرایط جنگ و بحران، کودکان بیش از هر زمان دیگری نیاز به امنیت روانی، حمایت احساسی و توضیحات مناسب دارند. نحوه گفت‌وگوی والدین و مراقبان با آن‌ها تأثیر مستقیمی بر احساسات و درک آن‌ها از وضعیت دارد. در این بخش، ۱۰ راهکار کلیدی برای حمایت از کودکان و نحوه اجرای عملی آن‌ها ارائه شده است. 

۱. ایجاد احساس امنیت و اطمینان‌بخشی

احساس امنیت یکی از نیازهای اساسی کودک است که در شرایط بحرانی ممکن است دچار آسیب شود. کودکان در هنگام ترس و اضطراب، بیش از هر چیز به حمایت والدین نیاز دارند. امنیت روانی به معنای این است که کودک بداند در کنار کسی هست که از او مراقبت می‌کند، برایش اهمیت قائل است و می‌تواند به او اعتماد کند.

• ارتباط فیزیکی برقرار کنید: در آغوش گرفتن، لمس آرام یا نگه داشتن دست کودک احساس امنیت او را افزایش می‌دهد.

• جملات اطمینان‌بخش به کار ببرید، مثل: "من همیشه مراقب تو هستم"، "تو در امنیت هستی و من کنارت هستم".

• اجازه دهید کودک سوال بپرسد و به او توضیح دهید که شما همراهش هستید تا از او مراقبت کنید.

۲. توضیح واقعیت بدون ایجاد ترس و اضطراب

کودکان توانایی پردازش اطلاعات پیچیده را ندارند، بنابراین توضیحات باید متناسب با سن و سطح درک آن‌ها باشد. بیان جزئیات بیش از حد یا ارائه تصاویر وحشتناک می‌تواند موجب اضطراب شدید در کودک شود. به جای تمرکز بر خطرات، باید راهکارهایی برای کاهش نگرانی آن‌ها ارائه شود.

• با زبانی ساده و مثبت توضیح دهید که "گاهی اتفاقات سخت می‌افتد، اما همیشه افرادی هستند که کمک می‌کنند".

• از بازی و داستان‌گویی استفاده کنید تا کودک بتواند شرایط را بهتر درک کند.

• به جای ترسیم تصویر وحشتناک، روی همدلی و مهربانی تأکید کنید و درباره افرادی که برای کمک تلاش می‌کنند صحبت کنید.

۳. گوش دادن فعال به احساسات کودک

کودکان نیاز دارند احساساتشان شنیده شود و تأیید شود. گوش دادن فعال به آن‌ها کمک می‌کند تا احساس کنند که درک می‌شوند و تنها نیستند. وقتی احساسات کودک نادیده گرفته شود، ممکن است دچار اضطراب یا احساس انزوا شود.

• اجازه دهید کودک حرف بزند، بدون اینکه صحبت‌هایش را قطع کنید.

• با جملات همدلانه پاسخ دهید، مانند "من می‌دانم که این شرایط سخت است و نگرانی تو طبیعی است".

• با تکان دادن سر، لبخند آرام و لمس حمایتی نشان دهید که حرف‌های کودک مهم هستند.

۴. جلوگیری از مواجهه با اخبار و تصاویر هولناک

مشاهده تصاویر خشونت‌آمیز یا شنیدن اخبار تلخ می‌تواند تأثیرات منفی شدیدی بر روان کودک داشته باشد. کودک ممکن است احساس بی‌پناهی کند یا دچار استرس شدید شود. والدین باید نقش محافظتی ایفا کنند و اطلاعات دریافتی کودک را مدیریت کنند.

• از تماشای اخبار در حضور کودک اجتناب کنید و رسانه‌هایی را که او مشاهده می‌کند کنترل کنید.

• اگر کودک سوالی درباره اخبار پرسید، پاسخی ملایم بدهید بدون اینکه ترس زیادی ایجاد شود.

• به جای تمرکز روی اتفاقات بد، روی داستان‌های مثبت و امیدبخش تأکید کنید که نشان دهند مردم چگونه به یکدیگر کمک می‌کنند.

۵. حفظ روال روزانه برای ایجاد حس ثبات

کودکان به ساختار و پیش‌بینی‌پذیری نیاز دارند. وجود روتین روزانه حتی در شرایط بحرانی، به آن‌ها کمک می‌کند تا احساس کنترل و آرامش بیشتری داشته باشند. این حس ثبات موجب کاهش اضطراب و استرس آن‌ها می‌شود.

• سعی کنید زمان خواب، غذا و بازی کودک را ثابت نگه دارید حتی اگر محیط تغییر کرده باشد.

• اگر شرایط اجازه نمی‌دهد، فعالیت‌های آشنای کودک را حفظ کنید مانند خواندن داستان یا همراه داشتن اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش.

• برای کودک حس کنترل ایجاد کنید، مثلاً او را در تصمیم‌گیری‌های کوچک مشارکت دهید تا احساس کند که بخشی از فرآیند است.

بسیار عالی! در ادامه، ۵ مورد پایانی را به همان شیوه کاربردی و جامع ادامه می‌دهم.

۶. استفاده از هنر و بازی برای تخلیه هیجانی

کودکان اغلب احساسات خود را از طریق بازی و هنر بیان می‌کنند. در شرایط بحرانی، آن‌ها ممکن است نتوانند احساسات خود را به‌طور شفاهی بیان کنند، اما می‌توانند از طریق نقاشی، موسیقی، نمایش یا بازی‌های خیالی، نگرانی‌ها و اضطراب خود را پردازش کنند. این فعالیت‌ها علاوه بر کاهش استرس، به آن‌ها فرصت می‌دهد تا از طریق تخیل، امید و قدرت را تجربه کنند.

• نقاشی و رنگ‌آمیزی را تشویق کنید: از کودک بخواهید احساساتش را روی کاغذ بیاورد. ممکن است با کشیدن تصاویر مربوط به جنگ یا ترس‌هایش، احساساتش را تخلیه کند.

• بازی‌های نمایشی اجرا کنید: به او اجازه دهید از طریق نقش‌آفرینی، موقعیت‌های مختلف را پردازش کند. برای مثال، بازی کردن نقش یک قهرمان که با چالش‌ها روبرو می‌شود، به او احساس توانمندی می‌دهد.

• موسیقی آرامش‌بخش و فعالیت‌های حرکتی را پیشنهاد دهید: حتی حرکات بدنی ساده مانند رقص یا تمرینات کششی می‌توانند به کاهش استرس کمک کنند.

۷. ایجاد امید با داستان‌های مثبت و الهام‌بخش

در شرایط سخت، کودکان به امید نیاز دارند تا احساس کنند که همه چیز می‌تواند بهتر شود. تعریف داستان‌هایی از افراد مهربان، نجات‌یافته‌ها و کسانی که در بحران‌ها به دیگران کمک کرده‌اند، می‌تواند حس مثبت‌تری به کودک بدهد و موجب شود که خود را در موقعیت بهتری تصور کند.

• داستان‌های واقعی از کمک و مهربانی را برای کودک بخوانید: مانند داستان امدادگران، پزشکان یا مردمی که در سخت‌ترین شرایط یاری رسانده‌اند.

• داستان‌های تخیلی امیدبخش بنویسید یا با کودک بسازید: داستان‌هایی درباره شجاعت و فداکاری می‌توانند به او کمک کنند تا احساس کنترل بیشتری بر شرایط داشته باشد.

• کودک را تشویق کنید خودش داستان بنویسد یا نقاشی کند که نشان دهد چگونه می‌تواند در مواجهه با شرایط سخت، احساس قدرت داشته باشد.

۸. پاسخگویی صبورانه به سوالات کودک

در شرایط بحرانی، کودکان ممکن است سوالات زیادی داشته باشند. آن‌ها تلاش می‌کنند از طریق پرسش‌های خود، محیط را درک کنند و احساس بهتری داشته باشند. والدین باید پاسخ‌های دقیق، اما با لحنی ملایم ارائه دهند تا ترس کودک بیشتر نشود.

• قبل از پاسخ دادن، لحظه‌ای مکث کنید تا پاسخ خود را به دقت انتخاب کنید: این کار کمک می‌کند تا جوابی آرامش‌بخش و مناسب ارائه دهید.

• اگر پاسخ قطعی ندارید، با کودک همراهی کنید: مثلا بگویید "سوال خوبی است، بیا با هم جوابش را پیدا کنیم".

• سوالات سخت را با مثال‌های قابل فهم پاسخ دهید تا کودک بتواند شرایط را درک کند بدون اینکه دچار اضطراب شود.

۹. کمک به کودک برای احساس کنترل بر شرایط

احساس ناتوانی در برابر بحران‌ها می‌تواند اضطراب کودکان را افزایش دهد. به آن‌ها نقش‌های کوچکی بدهید تا احساس کنند که تأثیرگذار هستند. این روش به افزایش اعتماد به نفس و کاهش نگرانی کمک می‌کند.

• به کودک وظایف کوچک بدهید: مثلا جمع‌آوری وسایل ضروری، کمک به سایر اعضای خانواده یا نوشتن نامه‌ای امیدبخش برای خودش یا دیگران.

• در مورد راه‌های کمک به دیگران صحبت کنید: حتی کارهای ساده مانند کشیدن نقاشی برای دوستان یا ساختن کارت‌های امیدبخش می‌توانند به احساس قدرت کودک کمک کنند.

• تمرین‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن کودکانه انجام دهید تا او احساس کنترل بیشتری روی احساسات خود داشته باشد.

۱۰. ارائه حمایت روانی و محبت بی‌قید و شرط

کودکان به محبت و حمایت روانی نیاز دارند، به‌ویژه در زمان‌هایی که احساس ناامنی می‌کنند. والدین و مراقبان می‌توانند با ایجاد ارتباط عاطفی قوی، به کاهش اضطراب آن‌ها کمک کنند.

• عبارات محبت‌آمیز را مدام تکرار کنید مانند "دوستت دارم"، "همیشه کنار تو هستم"، "هیچ چیز نمی‌تواند محبت ما را از بین ببرد".

• کودک را در آغوش بگیرید و زمان‌هایی برای آرامش خانوادگی ایجاد کنید مانند خواندن یک داستان قبل از خواب یا تعریف خاطرات مثبت.

• اگر کودک اضطراب زیادی دارد، از تکنیک‌های آرام‌سازی استفاده کنید مانند لمس آرام روی شانه‌هایش یا تمرین تنفس عمیق همراه با او.

در شرایط جنگ و بحران، کودکان نیاز دارند احساس امنیت کنند، حمایت شوند و توضیحاتی متناسب با درکشان دریافت کنند. والدین و مراقبان می‌توانند با اجرای روش‌های ذکر شده، از آن‌ها حمایت کرده و احساس آرامش بیشتری برایشان فراهم کنند. تمرکز بر ارتباط مثبت، ایجاد ثبات و حمایت عاطفی می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت روانی کودک ایجاد کند.